Tác giả: Nguyễn Hoàng Đức
Bài đã được xuất bản.: 27/09/2010Chúng ta.com
Không có nền cộng hòa này, thế giới sẽ liên miên mâu thuẫn, giành giật, rồi chém giết lẫn nhau, người ta không thể nào được sống trong hòa bình.
Không thể sống hòa bình nếu không hòa giải
Có những nhà làm sách đã nói: Dù cho tất cả các thư viện trên đời cháy hết, nhưng chỉ còn cuốn "Cộng hòa" của Platon còn lại là đủ. Tất nhiên đó là một cách nói cường điệu thậm xưng, nhưng chính nhờ sự thái quá của đó, người ta mới bừng tỉnh để nhận ra giá trị của cuốn sách Cộng hòa. Cuốn sách đó, đúng hơn nền cộng hòa là gì mà quan trọng thế ? Bời vì xét triệt để thấu đáo tận cùng, thì chỉ có nền cộng hòa mới bắt đầu chứng minh con người có tổ chức xã hội đã thoát thân khỏi luật rừng để hình thành cái gọi là của con người, cũng như giá trị nhân loại.
Tại sao? Tất cả các bầy thú như đàn voi, đàn hươu, đàn trâu, hay như bầy ong, bầy ruổi... đều hình thành tổ chức sức mạnh tự nhiên, con đầu đàn khỏe nhất đã thống lĩnh và dẫn dắt tất cả các con trong đàn. Thậm chí con đầu đàn còn hưởng lạc thức ăn ngon (con trâu đầu đàn với bãi cỏ tươi non nhất), nhiều con cái hơn (như dê cụ cai quản bầy cái cho riêng mình)...
Con người thì sao? Trong những bộ lạc hay sắc tộc sơ khai, hình thức quền lực sơn lâm cũng tự nhiên nảy nở, kẻ khôn nhất, mạnh nhất, già làng, hoặc trưởng bản được tôn sùng như một người mang quyền hành cao nhất. Ngay cả nhà nước phong kiến của vua chúa ra đời, thì cũng chỉ là thứ tổ chức sơn lâm được vặn "vô-lum" lên mà thôi. Triết gia John Stuart Mill, tác giả cuốn sách nổi tiếng thế giới "On Liberty" (Bàn về tự do) đã từng quan niệm: những triều đại nhà nước phong kiến không có lịch sử bởi vì họ chỉ sống theo truyền thống chứ không phải cơ chế vận động của tinh thần để làm ra lịch sử.
Đó là lý do để nhiều nhà làm sách cũng như
nhân loại nói chung phải tôn vinh lý tưởng "Cộng hòa" của Platon. Bởi
vì đó là thời điểm chính thức, hệ thống và kinh viện nhấc bổng con người thoát
thai khỏi lề luật sơn lâm để tạo ra nhà nước của con người cũng như giá trị
nhân loại. Vietnamnet.vn mới đây ngày 9/9, có mở ra chuyên mục "Hòa giải
và yêu thương". Bằng sự soi sáng của con đường mà nhân loại đã đi hơn hai
nghìn năm nay, chúng ta hoàn toàn thấy rõ:
-Một: nhân loại không thể sống hòa bình nếu không hòa
giải.-Hai: Sự hòa giải luôn tất yếu phải dẫn đến xã hội cộng hòa.
Đó là sự soi sáng và hiện thực của một nhân loại đấu tranh, nhận thức và xây dựng hơn hai nghìn năm qua. Khởi từ triết gia tổ sư Socrate bàn luận trên những đường phố của Hy Lạp, triết gia Platon đã ghi - viết thành sách. Rồi lịch sử đã ngủ vùi trước lý thuyết cộng hòa coi nó như một lý tưởng ở trên trời, không cách gì hạ từ miệng các triết gia xuống đất đứng nơi bàn chân phàm tục đang dẫm lên cả. Nhưng kỳ diệu thay, hạt giống cộng hòa đã len lỏi nhú mầm từ lúc nào không biết, nó dần dần lớn lên, từ nguyên lão nghị viện Athen, đến cộng hòa La Mã, đến nghị viện quân chủ Anh quốc, rồi đến Cuộc cách mạng Pháp năm 1789, kể từ đó đã bùng lên một luồng gió cộng hòa tràn đi toàn thế giới.
Cho đến ngày nay, nền cộng hòa đã hình thành và phát triển đến mức có thể nói: hầu như không có quốc gia nào muốn đứng tách khỏi qui chế cộng hòa, bởi lẽ, không phải cộng hòa thì cũng đồng nghĩa với kém phát triển và bán khai mọi rợ. Đó là con đường của thực tiễn lịch sử đủ để tôn vinh cuốn sách về lý thuyết cộng hòa của Socrate và Platon.
Cộng hòa nghĩa là chia sẻ quyền lãnh đạo
Cộng hòa là gì? Theo chữ Latin, nó có gốc là Public, tức là nhóm công cộng. Suy rộng ra theo cả nghĩa Hán Việt, thì cộng hòa nghĩa là: cộng đồng hòa hợp chung sống. Hoặc tương tự là cộng tồn - hòa hợp chung sống. Còn cụ thể, nghĩa đen, tức là chúng ta không thể hiểu khác đi, Socrate bàn: Cộng hòa nghĩa là chia sẻ quyền lãnh đạo cho tất cả các thành phần của dân chúng. Bởi vì không có nền cộng hòa này, thế giới sẽ liên miên mâu thuẫn, giành giật, rồi chém giết lẫn nhau, người ta không thể nào được sống trong hòa bình.
Mà toàn bộ lịch sử đã là chứng nhân cho việc này. Xã hội có hai loại người chính: kẻ trên và người dưới, hay ông chủ và đầy tớ. Ông chủ luôn luôn lấy quyền bề trên của mình để ức hiếp kẻ dưới, kẻ dưới không đủ sức chống cự thì tìm cách lãn công, cứ vắng ông chủ là vui chơi, hoặc rúc vào góc nhà kho ngủ, hoặc ăn cắp, chi tiêu gian để tìm cách lấy lại tiền công...
Mâu thuẫn dần tăng lên, cho đến khi ông chủ đuổi việc hay đánh đập đầy tớ, đầy tớ cậy đông liền chống lại. Ông chủ bèn gọi cảnh sát và quân đội đến, lực lượng này bao giờ cũng gần gũi với giới chủ, bởi vì giới chủ có nhiều người tham gia triều chính. Quân đội đến đàn áp, giới đầy tớ thua, họ liền ôm hận làm những cuộc khởi nghĩa lớn hơn, để giành giật lại thế đứng của mình. Như vậy, khi kẻ trên hoặc kẻ dưới chỉ vì lợi ích của mình, thì sẽ ấp ủ những cuộc tranh sát tương tàn.
Trong xã hội cũng sẽ có nhiều nhóm và hiệp hội thợ. Hiệp hội bán hàng thì muốn bán đắt, hiệp hội mua hàng thì muốn mua rẻ. Rút cục người bán hàng hợp lại tăng giá, người mua hàng hợp lại tẩy chay mua hàng... hai bên bắt đầu mâu thuẫn. Những ngành nghề khác, người bán củi đòi ngồi chỗ tốt trong chợ, người bán gạo nói "gạo mới là quan trọng", rồi người bán muối tuyên bố "không ăn muối sẽ phù", người bán lọ bình lại bảo "gạo và muối đựng bằng gì?"... Rút cục các bên mâu thuẫn rồi choảng nhau chí chóe giữa chợ, gạo bị đổ, rau bị héo, và bình bị vỡ... Không thể tiếp tục như vậy, vì đánh chửi nhau, không bán được hàng sẽ đói ăn, nên mọi người ngồi bàn với nhau để cho ai ai cũng có chỗ ngồi bán hàng. Thế là nền cộng hòa đầu tiên manh nha xuất hiện. Mở rộng hơn, nếu người ta xây dựng chính phủ cho nền cộng hòa, thì phải có đại diện của tất cả những giới người. Nếu trong chính phủ chỉ có đại diện của ông chủ, nó sẽ dùng quyền lực của quốc gia để đè bẹp tầng lớp đầy tớ, nếu chỉ có người thợ mộc có đại diện trong chính phủ thì người đó chỉ ưu tiên phát triển đồ mộc còn cách ngành khác bị bỏ rơi, còn anh thuyền chài lên ngôi anh ta chỉ định hướng đánh cá mà bỏ bê nông nghiệp... Vì thế để có tiếng nói trong chính phủ, các tầng lớp dân chúng phải có người đại diện. Đó là nền cộng hòa ở tầng lập hiến quốc gia.
Trong đời sống cũng rất cần một nền cộng hòa tự nhiên. Socrate ví nó như một chiếc ao có nhiều cá tôm ăn ở nhiều tầng. Loại ăn nổi như cá mè thì ăn trên cùng, lọai ăn lưng chừng như cá chép, còn dưới là tôm cua... Sự phân tầng thức ăn làm cho mọi vật được sống sót và sự cạnh tranh kiếm sống của chúng không trở nên quá gay gắt. Con người cũng vậy, không ai có sở trường về mọi thứ, mà tạo hoá ban cho họ mỗi người một thiên bẩm, một sở trường như con chim biết hót, con công biết múa, và con cá biết bơi, vì vậy mỗi người phải có được điều kiện để phát huy sở trường và công việc của mình, chính thế mà xã hội mới tạo ra một vườn hoa đa sắc "chăm hoa đua nở, trăm nhà đua tiếng", muốn thế thì phải có môi trường cộng hòa, để sản phẩm và tài năng của mọi người đều có chỗ để dùng.
Trái với xã hội cộng hòa là xã hội quân quyền phong kiến, luôn ưu tiên quyền lực, vì thế mà ai ai cũng lao vào con đường chạy đua quyền lực, kẻ đi học muốn làm quan , kẻ vô học thì bỏ tiền mua quan, xã hội thay vì là một quảng trường đua sắc, đua tài, cộng hòa vui sống thì lại biến thành một con đường mòn chen vai thích cánh, đấm đá, nịnh trên , đạp dưới, đá ngang để giành quyền lực.
Vì thế mà xã hội không có nền cộng hòa thì chỉ là một con đường sơ cứng tìm kiếm và mưu cầu quyền lực, mọi tài năng của con người thui chột hết để biến thành năng lực đánh số ghế và tìm số ghế, sôi kinh nấu sử học hành tưởng làm được tay nghề gì giúp ích cho đời, cuối cùng lại chỉ là cấp trưởng và cấp phó, những cái cấp mà bên trong không cần chứa chuyên môn cũng như sở trường nào. Chúng ta nghĩ gì khi nhân loại hay dân tộc đang là vườn hoa mà chỉ còn lại một lối mòn?
Chữ cộng hòa có thể tóm lược trong vài chữ thế này:
-Hạnh phúc và thành công nhất của mỗi cá nhân là được sống, được làm trong sở trường của mình, như con chim được hót, con cá được bơi. Trái lại, con cá bị vứt lên cạn, con chim bị nhốt trong lồng thì làm sao sống sót và hạnh phúc?
-Các cá nhân chỉ có thể được sống trong hòa bình và bình đẳng khi họ biết cùng nhau sống trong đạo đức cộng hòa. Anh có chỗ của anh, tôi có chỗ của tôi.
-Qui chế cao nhất của nền cộng hòa được thể chế hóa trong tổ chức nhà nước, bởi lẽ nhà nước lập hiến là cơ cấu quyền lực cao nhất của mỗi dân tộc. Và chỉ có bởi nhà nước và vì nhà nước cộng hòa đó con người mới được sống trong dân chủ - là cái quyền được thể hiện sở trường của mình.
-Cộng hòa không thể dừng ở nhóm người hay dân tộc mà nó còn phát triển để chúng ta có được một thế giới cộng hòa. Bởi vì nếu không có nền cộng hòa đó người ta sẽ ở ngay miệng vực các cuộc chiến tranh về mâu thuẫn đường biên, biển đảo, kể cả thị trường chứng khoán hay thị phần tiêu thụ.
Hòa giải như vậy tất yếu dẫn đến nền cộng hòa, bởi vì hòa giải mới chỉ là thái độ đầu tiên. Thái độ đó tất sẽ vận trình đến cơ cấu cũng như cứu cánh cao hơn, sâu hơn, dầy hơn, mênh mông hơn, tiến từ bé đến lớn, tiến từ ít người đến nhiều người, khi đó chắc hẳn nền cộng hòa của quốc gia và quốc tế sẽ xuất hiện .
Bạn có chấp nhận điều này không? Không chấp nhận ư, vậy thì ngay hạt giống sở trường và tài năng của bạn dù đã manh nha cũng không thể nào có chỗ mọc.
No comments:
Post a Comment